Paul Verheijen

ARSENIUS DE GROTE

Vrouwenhater?

Tranenvergieter

Deze op 8 mei vooral in het Oosterse christendom vereerde woestijnvader heeft ook in het Westen een liturgische feestdag gekregen, maar dan op 19 juli.
Bij de berg Sketim in Egypte de heilige Arsenius, een diaken van de kerk in Rome, die ten tijde van Theodosius zich terugtrok in de woestijn. Daar vervolmaakte hij zich in alle deugden, vergoot er voortdurend een vloed van tranen en gaf dan zijn geest aan God weer.
(Roomse Martelaarsboek)
Uit andere bronnen is bekend dat Arsenius als diaken door Theodosius I de Grote (Byzanthijns keizer van 379-394) naar het hof was gehaald om diens zoon op te voeden.
Hoofdstuk 174 van de Legenda Aurea is aan hem gewijd. Maken enkele fragmenten daaruit duidelijk dat Arsenius tegenwoordig betiteld zou kunnen worden als misogyn, een vrouwenhater dus?
Er kwam een voorname oude dame die, gedreven door haar verering voor hem, abba Arsenius wilde zien. Theophilus, de aartsbisschop, vroeg hem zich te laten zien maar hij weigerde beslist. Ten slotte begaf zij zich naar zijn cel. Zij trof hem buiten voor de deur van zijn cel aan en wierp zich voor zijn voeten neer. Geërgerd trok hij haar omhoog en zei: 'Als u mijn gezicht wilt zien, kijk dan.' Maar van schaamte en verlegenheid keek zij niet naar zijn gezicht. De grijsaard zei tegen haar: 'Hoe heeft u het gewaagd als vrouw zo'n grote zeereis te maken? Nu zult u teruggaan naar Rome en andere vrouwen vertellen dat u abba Arsenius hebt gezien en zij zullen ook naar mij komen kijken.' En zij: 'Wanneer ik met Gods hulp naar Rome ben teruggekeerd, zal ik geen enkele vrouw toestaan hierheen te komen. Maar ik vraag u alleen: bid voor mij en wees mij altijd indachtig.' Hij antwoordde: 'Ik bid God dat hij de herinnering aan u uit mijn hart wegwist.' Die woorden maakten haar helemaal van streek. Ze keerde terug naar de stad en kreeg koorts van droefheid. Toen de aartsbisschop dat hoorde, ging hij naar haar toe om haar te troosten. Maar zij zei: 'Ik ga dood van verdriet.' De aartsbisschop antwoordde: 'Weet u niet dat u een vrouw bent en dat de Vijand door vrouwen de heiligen belaagt? Daarom heeft de grijsaard dit gezegd. Want voor uw ziel bidt hij altijd.' Aldus getroost reisde zij vol vreugde naar huis terug.
(Legenda Aurea 174,24-41)
En is de 'vloed van tranen' die het Roomse Martelaarsboek in herinnering roept, misschien wel het gevolg van bewust slaaptekort?
Arsenius had zijn leven lang, wanneer hij aan de handenarbeid zat, een doek in de plooi van zijn mantel vanwege de tranen die zo vaak uit zijn ogen stroomden. De hele nacht bracht hij zonder slaap door. Maar 's morgens, wanneer hij door natuurlijke vermoeidheid wilde slapen, zei hij tegen de slaap: 'Kom, slechte knecht', deed zittend een hazenslaapje en stond gauw weer op. Hij placht te zeggen: 'Een monnik heeft genoeg aan een uur slaap, als hij tenminste een vechter is.'
(Legenda Aurea 174,51-57)

Van kerk naar moskee

De kerk van Theotokos Pammakaristos, 'de algezegende Moeder Gods', is een uit de 11e eeuw daterende Byzantijnse kerk in Istanbul. In de 14e eeuw werd aan de kerk een zogenoemde Parekklesion, een 'zijkerk', toegevoegd. De binnenste gekleurde marmeren bekleding zijn hier grotendeels verdwenen, maar deze zijkerk bevat nog steeds de gerestaureerde overblijfselen van een aantal - hoewel niet zo gevarieerde - mozaïeken, die een goed voorbeeld zijn van laat-Byzantijnse kunst.

Hier is ook een mozaïek te zien met Arsenius. Hij wordt gewoonlijk afgebeeld als een oude kluizenaar met schriftrol in zijn hand, met krullend haar en met een brede baard die in een aantal lokken - soms wel vijf - is verdeeld.

In 1591 werd de kerk omgebouwd tot de Fethiye-moskee, 'moskee van de verovering'. Om aan de vereisten van het islam-gebed te voldoen, werden de meeste binnenmuren verwijderd om een ​​grotere binnenruimte te creëren. Het Parekklesion is tegenwoordig een museum.
Anoniem
Arsenicus
Mozaïek (14e eeuw)
Istanbul - Museum Fethiye - Pammakaristos
2016 Paul Verheijen / Nijmegen