Paul Verheijen

REMBRANDT

Paulus aan zijn schrijftafel

Dubbele lichtbron

In dit schilderij deed Rembrandt de geniale ingreep het licht van twee kanten te laten komen, waardoor er een geraffineerd spel van halfschaduwen ontstaat op het gezicht en de baard van Paulus die zich tussen de twee lichtbronnen bevindt.
Van links valt daglicht over de witgekalkte muur binnen en rechts zie je de gloed van een kaars of olielamp die op de schrijftafel staat, maar aan ons oog onttrokken wordt door een opengeslagen boek.
De pagina's van het boek weerkaatsen op hun beurt het licht in de richting van de wand, waardoor het contrast met de geheel in schaduw gehulde achterkant van het boek optreedt als een sterk repoussoir, een voorwerp dat in de voorgrond van een schilderij wordt geplaatst, om de illusie van diepte te vergroten.
Ten opzichte van de rest van het schilderij is het boek donker van kleur en bedekt een gedeelte van de voorstelling, in dit geval de lichtbron.

Ouderdomsstudie

In een zacht belichte kamer zit de oude, vermoeide apostel van zijn schrijfwerk afgewend, zijn linkerhand steunend op tafel, zijn rechterarm met een pen in de hand ontspannen hangend over de leuning van de stoel.
In gedachten verzonken staart hij naar de vloer.
Dit schilderij is een indringende studie van de ouderdom.
Rembrandt schetste in zijn Leidse tijd talloze keren oude mannen.
Ook de overtuigende weergave van boeken vormde een uitdaging.
Ze liggen nauwelijks zichtbaar in de schaduw.
De oude boeken en de oude man passen bij elkaar en zijn door Rembrandt overtuigend weergegeven.

Jatagan

Rembrandt volgt niet helemaal de traditie van het bekendste attribuut van Paulus.
Achter hem hangt een kort oosters zwaard, een jatagan.
Dit was in zijn werkplaats een geliefd rekwisiet.
Dit oosterse zwaard is wat anders dan een beulszwaard.
Mogelijk dat Rembrandt wil verwijzen naar de periode dat Paulus de christenen vervolgde waarbij de jatagan Paulus' vervolgingswoede symboliseert.
Het boek symboliseert daartegenover zijn bekering en geloofsverkondiging.

Calvinistisch

Rembrandt schilderde en etste Paulus vaker en dat is geen toeval.
Binnen het calvinisme vervult Paulus een belangrijke rol of zoals Calvijn het zelf formuleerde in zijn Institutio Christianæ Religionis (1536):
We zouden meer aandacht moeten schenken aan het apostolaat van Paulus dan aan dat van Petrus, omdat de heilige Geest bij het toewijzen van verschillende kerkprovincies Petrus aan de joden toewees en Paulus aan ons.
Rembrandt van Rijn (1606-1669)
Paulus aan zijn schrijftafel (1629-30)
Olieverf op paneel, 47,2 x 38,6 cm
Neurenberg - Germanisches Nationalmuseum
2016 Paul Verheijen / Nijmegen