Open en gesloten ogen
Jezus en Tomas staan op dit bijna vierkante schilderij van Rembrandt centraal, omringd door Jezus' leerlingen en ook door twee vrouwen, mogeljk Jezus' moeder en Maria Magdalena. Alle aandacht is gericht op Jezus in het wit gekleed - teken van licht - en Tomas met zijn groene mantel. Tomas met zijn witte baard en haardos verschilt qua leeftijd aanzienlijk van Jezus die met zijn bruine baard en haardos jong oogt. Rembrandt schildert Jezus' gelaat volgens de traditie met een hoog voorhoofd en een lange neus. Later in zijn carrière gaat hij een meer joods model gebruiken. Jezus is omgeven door een vurige mandorla hetgeen erop duidt dat hij de opgestane Heer is. Alle licht valt op de twee hoofdpersonen. Jezus tilt met zijn linkerhand zijn kleed op en toont Tomas met zijn rechterhand zijn wond. Hij kijkt Tomas ondertussen doordringend aan. Tomas' ogen zijn wijd opengesperd en hij wijkt iets terug om beter te kunnen zien. Hij kijkt aandachtig, de handen uitgestrekt en de handpalmen een beetje naar buiten gekeerd. Hij is verbaasd en geschrokken. Hij ziet dat het Jezus zelf is die daar met zijn wond voor hem staat.
Door het gebruik van licht en donker krijgt het schilderij een dieptewerking en stuurt Rembrandt de ogen van de beschouwer naar het middengedeelte dat in het licht staat: de ontmoeting van Tomas met Jezus. De controntatie met Jezus is voor Tomas heftig als we hem daar zien staan met zjn opengesperde ogen, zijn bovenlichaam iets wegredraaid, zijn halt opgeheven handen en zijn ene voet een tree lager, vermoedelijk omdat hij nu erkent dat Jezus zijn 'Heer en zijn God' is.
De lichaamstaal van de meeste omstanders verraadt hun intense aandacht voor wat er gebeurt. Een medeapostel- mogelijk Petrus die evenals Tomas ook als oude man is afgebeeld - kijkt heel indringend naar de wond. Een andere man gekleed in een donkerbruine mantel zien we op de rug: hij knielt voor Jezus met gestrekte arm als teken van aanvaarding. Een vrouw die zoals Tomas in het groen is gekleed is mogelijk Maria Magdalena die juist tevoren de opgestane Jezus in de graftuin had ontmoet. Zij probeert naar de wond te kijken en naar Tomas. Groen staat in de christelijke beeldtraditie voor vernieuwing, wedergeboorte en hier voor de overvwinning op de dood. De andere vrouw kijkt niet rechtstreeks maar lijkt alles in zichzelf te overwegen. Is het om die reden misschien de moeder van Jezus? De reacties van twee leerlingen rechts op het schilderij zijn heel opvallend. Eén leerling slaapt tijdens het gebeuren, de ander kijkt niet maar heft met gesloten ogen zijn handen als in een gebed omhoog. Ze beelden mogelijk Jezus' zaligspreking uit na Tomas' reactie.
|
