In het Schilderboek van Karel van Mander lezen we over dit werk van Maarten van Heemskerck:
Hij schilderde behalve veel andere werken een zeer kunstig altaarstuk van Sint-Lucas; met dit stuk eerde hij bij wijze van afscheidsgeschenk de Haarlemse schilders voordat hij naar Rome vertrok. Het was een Sint-Lucas die Maria, met op haar schoot het Kind, naar het leven zit te schilderen. Het is een uitmuntend werk dat op een voortreffelijke manier is geschilderd. Het is mooi van plastiek en komt goed uit tegen de achtergrond. Dit is echter op de wijze van Van Scorel gedaan, namelijk met wat te scherp afgegrensde lichtpartijen. De Maria met haar innemende mooie gezicht is prachtig van handeling en het Kindeke is zeer lieflijk; op haar schoot hangt op zijn oosters een veelkleurige doek, bewerkt met 'jotselen' en andere originele versierselen. Deze doek is aangenaam om te zien en niet te verbeteren. De heilige Lucas, voor wiens gezicht een bakker model stond, is een zeer mooie figuur die het heel goed doet en die zich inspant zijn model zo goed mogelijk te volgen. Het palet aan zijn linkerhand schijnt van de hand uit het paneel te steken. Het geheel is nagenoeg zo geschilderd dat het van onderaf moet worden gezien. Achter Sint-Lucas staat iemand die op een dichter lijkt en een krans van klimopbladeren om zijn hoofd heeft. Het is niet onwaarschijnlijk dat het Maarten zelf voorstelt: een portret op de leeftijd die hij toen had. Ik weet echter niet of hij hiermee wilde uitdrukken dat schilderen en dichten verwant zijn aan elkaar en dat schilders een poëtische, scheppende geest moeten hebben. Hij kon er namelijk ook mee bedoelen, dat de voorstelling zelf een verdichtsel was. Ook komt er een zeer goed geschilderde engel met een brandende fakkel op voor. Het is mij niet bekend dat er van Maarten stukken bestaan met lieflijker gezichten dan op dit werk zijn te zien. Het bouwkundige element bestaat uit zeer vlakke muren. In de hoogte hing een papegaai in zijn kooi. Onder aan het metselwerk had hij een door hem opgesierd briefje geschilderd, dat bevestigd leek te zijn met was.
Memorietafel
Dit werk dat Heemskerck schilderde voor de Sint-Bavokerk in Haarlem werd later in stukken gesneden en verdeeld.
Het linker- en rechterpaneel zijn uiteindelijk weer herenigd, maar het bovenste gebogen stuk dat - zo wij weten van Van Mander - ooit een papegaai in een kooi liet zien, is verloren gegaan.
De inscriptie laat zien dat Heemskerck het schilderij zowel schilderde voor zijn collega's in het Haarlemse Sint-Lucasgilde als ter herinnering aan Sint Lucas.
Het briefje is geschilderd op het voetstuk van de Madonna naast het monogram MVH van Maarten van Heemskerck.
De tekst is:
Tot een Memory is dese Tafel ghegheven
Van Marten Hemskerk, die 't heeft gewracht,
Ter eeren S.Lucas heeft hy 't bedreven,
Wy mogen hem dancken, by daghe, by nacht,
Van zyn milde gifte, die hier staet present:
Dus willen wy bidden, met alle ons macht,
Dat Gods gratie hem wil zyn ontrent.
Anno Duyst Vc XXX II, ist volent
Den 23.Mey
Maarten van Heemskerck (1498-1574)
Lucas schildert Madonna (1532)
Olieverf op doek, 168 x 235 cm
Haarlem - Frans Hals Museum
