Paul Verheijen

ANTONIO TEMPESTA

Primus & Felicianus

Heilige broers

Volgens een Vita uit de 5e/6e eeuw waren Primus en Felicianus twee heilige broers en beiden presbyter te Rome. Hun graf werd vereerd bij de 15e mijlpaal langs de Via Nomentana in Rome. Hier werd in de 4e eeuw een basiliek voor hen gebouwd. Hun relieken zijn bewaard in de door Simplicius (paus van 468-483; feestdag 2 maart) gebouwde Santo Stefano Rotondo in Rome in de absis achter het altaar.
Het zijn de eerste martelaren van wie het gebeente van buiten Rome naar de stad werd overgedragen. Dat gebeurde door Theodorus I (paus van 642-649). Maar later schijnen er ook relieken naar Maria Wörth en Raitenbuch te zijn gebracht.
Hun kerkelijke feestdag is op 9 juni en het Roomse Martelaarsboek herdenkt met deze woorden:
Te Mentana in de Romeinse Campagna de geboorte van de heilige martelaren Primus en Felicianus, gebroeders, onder de keizers Diocletianus en Maximianus. Deze roemvolle martelaren hadden een lang leven in de dienst van de Heer doorgebracht en moesten nu eens tegelijk dezelfde, dan weer afzonderlijk verschillende uitgezochte pijnigingen ondergaan. Eindelijk zijn zij onder Promotus, de landvoogd van Mentana, onthoofd en hebben zij zo hun strijd gelukkig beëindigd. Hun lichamen echter werden later naar Rome overgebracht en in de kerk van de eerste martelaar Stefanus, op de Monte Celio eervol bijgezet.

Legenda Aurea

Primus en Felicianus werden door de tempelpriesters bij Diocletianus en Maximianus aangeklaagd: als ze hen niet zouden dwingen te offeren, zouden zij, de priesters, van de goden geen enkele weldaad meer kunnen verkrijgen. Ze werden daarom op bevel van de keizers gevangengezet, maar een engel bevrijdde hen; later werden ze opnieuw voor de keizers gebracht. Omdat ze onverzettelijk in het geloof volhardden, werden ze wreed gefolterd en van elkaar gescheiden. De rechter zei tegen Felicianus, dat hij om zijn leeftijd moest denken en aan de goden offeren. Felicianus antwoordde: 'Zie, ik ben tachtig jaar. Dertig jaar geleden heb ik de waarheid leren kennen en verkozen voor God te leven, die de macht heeft mij uit uw handen te bevrijden.' Toen gaf de rechter bevel hem vast te binden en spijkers door zijn handen en voeten te slaan, en zei tegen hem: 'U zult zo lang in deze toestand blijven tot u onze zin doet.' Toen Felicianus met een blij gezicht in zijn houding volhardde, liet hij hem ter plaatse folteren en geen eten en drinken meer geven. Daarna liet hij sint Primus voorleiden en zei tegen hem: 'Zie, uw broeder heeft aan de bevelen van de keizers gehoor gegeven: daarom wordt hij in het paleis geëerd als een man van aanzien. Doet u dus hetzelfde!' Hij zei: 'Al bent u een zoon van de duivel, u hebt ten dele de waarheid gesproken. Mijn broeder heeft gehoorzaamd, maar aan het bevel van de hemelse keizer.' De rechter ontstak in woede en liet hem met fakkels de flanken schroeien en kokend lood in zijn mond gieten, onder de ogen van Felicianus om deze zo schrik aan te jagen. Maar Primus dronk het lood met smaak op alsof het fris water was. Razend van woede liet de rechter toen twee leeuwen op hen los. Die legden zich meteen aan hun voeten neer en stonden als makke lammeren voor hen. In een nieuwe poging liet hij woeste beren los: die werden even gedwee als de leeuwen. Bij dit schouwspel waren meer dan twaalfduizend mannen aanwezig, van wie et vijfhonderd tot geloof in de Heer kwamen. De rechter liet de heiligen onthoofden en hun lichamen voor de honden en de vogels gooien. Maar deze raakten ze niet aan; daarop kregen ze van de christenen een waardige begrafenis.
Zij stierven de marteldood omstreeks het jaar des Heren 287.

(Legenda Aurea 75,4-24)

De fresco's

Antonio Tempesta schilderde in de kapel die aan beide heiligen is gewijd in de Santo Stefano Rotondo in Rome negen scènes waarbij hij de beschrijving van Jacobus de Voragine volgt. De fresco's zijn voorzien van Latijnse bijschriften.
Hieronder de 9 fresco's met excuses voor de matige kwaliteit van de afbeeldingen.

1 - Ss.Primus et Felicianus in carcere ab angelo reficintur
[De heiligen Primus en Felicianus worden verkwikt door een engel in de gevangenis]

2 - Ss.Primus et Felicianus verbebibus conciduntur
[De heiligen Primus en Felicianus worden neergemaaid met zwepen]

3 - S.Felicianus in stipite clavis confixus triduo ibi persistit
[Sint Felicianus volhardde daar drie dagen, vastgespijkerd aan een sleutelblok]

4 - S.Primus crudelem in modum vivus amburitur
[Sint Primus wordt op wrede wijze levend verbrand]

5 - S.Primo liquatum igne plumbum in orte infunditur
[Sint Primus wordt gesmolten lood in de mond gegoten]

6 - Ss.Primus et Felicianus leonibus exponuntur
[De heiligen Primus en Felicianus worden blootgesteld aan leeuwen]

7 - Ss.Primus et Felicianus in caveam ursis mori iciuntur
[De heiligen Primus en Felicianus worden in de kooi van de beer gegooid om te sterven]

8 - Ss.Primus et Felicianus capite plectuntur
[De hoofden van de heiligen Primus en Felicianus worden afgeslagen]

9 - Sancti Primus et Felicianus honorifice in arenaria sepeliuntur
[De heiligen Primus en Felicianus worden eervol begraven in de Arenaria]


Antonio Tempesta (Il Tempestino) (1555-1630)
Scènes uit het martelaarschap van Primus en Felicianus (1582)
Negen fresco's
Rome - Santo Stefano Rotondo (Kapel van Primus en Felicianus)
2016 Paul Verheijen / Nijmegen