Het verhaalDe HEER verscheen opnieuw aan Abraham, bij de eiken van Mamre. Op het heetst van de dag zat Abraham in de ingang van zijn tent. Toen hij opkeek, zag hij even verderop plotseling drie mannen staan. Onmiddellijk snelde hij de tent uit, naar hen toe. Hij boog diep en zei: ‘Heer, wees toch zo goed uw dienaar niet voorbij te gaan. Ik zal wat water voor u laten halen zodat u uw voeten kunt wassen. Maak het u hier onder de boom intussen gemakkelijk. Ik zal u ook iets te eten brengen, zodat u weer op krachten kunt komen voordat u verdergaat. Daarvoor bent u immers bij uw dienaar langsgekomen?’ Zij antwoordden: ‘Dat is goed, ga uw gang.’Abraham haastte zich naar de tent, naar Sara. ‘Vlug,’ zei hij, ‘drie schepel fijn meel! Maak deeg en bak brood.’ Daarna snelde hij naar de kudde, zocht een mooi kalf uit dat er mals uitzag, en gaf dat aan een knecht, die het onmiddellijk klaarmaakte. Hij haalde boter en melk, nam het gebraden kalf en zette alles aan zijn gasten voor. Terwijl zij aten, bleef hij bij hen staan onder de boom. ‘Waar is Sara, uw vrouw?’ vroegen zij hem. ‘Daar, in de tent,’ antwoordde hij. Toen zei een van hen: ‘Ik kom over precies een jaar bij u terug en dan zal uw vrouw Sara een zoon hebben.’ Sara, die in de ingang van de tent stond, achter de man, hoorde dat. Nu waren Abraham en zij op hoge leeftijd gekomen en de jaren dat een vrouw vruchtbaar is, lagen al ver achter haar. Daarom lachte ze in zichzelf. Zou een zwangerschap voor mij dan nog weggelegd zijn? dacht ze. Ik ben immers verwelkt, en ook mijn man is al oud. Toen vroeg de HEER aan Abraham: ‘Waarom lacht Sara, waarom vraagt ze zich af of ze op haar leeftijd nog wel een kind ter wereld kan brengen? Is ook maar iets voor de HEER onmogelijk? Op de vastgestelde tijd, over precies een jaar, kom Ik bij je terug en dan heeft Sara een zoon.’ Geschrokken ontkende Sara: ‘Ik heb niet gelachen.’ Maar Hij zei: ‘Ja, je hebt wel gelachen.’ (Genesis 18:1-15) |
ComplexGenesis 18-19 en 21:1-7 is te beschouwen als één verhaalcomplex. Onderdelen daarvan vormden ooit afzonderlijke verhalen. Dat de losse verhalen zijn aangepast aan het grotere geheel blijkt uit het feit dat het eigenlijke uitgangspunt, de kinderloosheid van Abraham en Sara niet aan het begin staat, maar pas als tussenstuk ingelast is. Bovendien wordt het natuurlijke slotstuk, de geboorte van Isaak, pas in 21:1-7 vermeld.Bijzonder is dat de inleiding zo uitvoerig is dat ze overkomt als een zelfstandig verhaal. In 18:1-15 zijn feitelijk twee verhalen tot één samengevoegd. Deze samensmelting is duidelijk merkbaar in de wisselingen tussen drie bezoekers en één bezoeker (=JHWH/de HEER). De auteur spreekt nu eens van één dan weer van drie gasten en voortdurend worden meervoud en enkelvoud met betrekking tot hen of Hem afgewisseld. Uit elkaar gehaald gaat het vermoedelijk om deze twee verhalen:
Het eerste verhaal tekent op meesterlijk wijze, de komst, de uitnodiging en het gastvrij onthaal van bezoekers. Milieu en levenswijze van nomade Abraham komen op verrassende wijze dichtbij. De lezer wordt deelgenoot van Abrahams ijverige optreden en de attente wijze waarop hij, staande tegenover zijn gasten hun bedient. Gastvrijheid heeft in een nomadencultuur grote betekenis, want kan een kwestie van leven of dood zijn. Bovendien komen vreemdelingen uit van elders en kunnen nieuws brengen. Het tafereel begint met de onverwachte komst van drie vreemdelingen voor de tent van Abraham. De beginwoorden De HEER verscheen opnieuw aan Abraham zijn te beschouwen als een latere theologische interpretatie van het verhaal. Nu verraadt het ook al teveel van het mysterieuze bezoek. Het is de zesde keer dat JHWH zich aan Abraham laat zien en de vraag rijst nu of er betekenis gehecht moet worden aan het feit dat het een verschijning in drieën betreft. |
Drie boodschappen?Wordt deze samengestelde tekst helderder wanneer we aannemen dat de drie gezanten elk met een eigen boodschap komen?De joodse Talmoed verklaart de drie als drie aartsengelen: Michael die de geboorte aankondigt, Rafaël die Abraham genezing brengt van de besnijdenis en Gabriël die Sodom moet verwoesten. Bij de eik van Mamre te Hebron had Abraham reeds een altaar voor JHWH opgericht (Genesis 13:18; 14:13; zie ook 35:27). De pleisterplaatsen tijdens Abrahams reisroute betekenen telkens een hoopvolle belofte. De plaatselijke omstandigheden zijn ook nu dus weer rijp voor een Godsverschijning. In Genesis 15:12 verscheen JHWH bij zonsondergang terwijl Abraham sliep. Nu komen vreemdelingen op het heetst van de dag, de toenmaals gebruikelijke wijze om een dagdeel aan te geven, dus juist op een tijdstip dat reizigers schaduw zoeken. Zij komen onverwacht bij Abraham staan, terwijl hij voor zijn tent zit, waar mensen in en uit gaan en voorbijgangers langs komen en iedereen met zijn dagelijkse beslommeringen in de weer is. Abraham nodigt hen direct uit. Omdat de vreemdelingen eerbetoon waardig kunnen zijn, buigt hij diep voor hun en spreekt hun aan met het meervoud adonaj, dus 'mijne heren'. Deze aanspreektitel kan echter ook op de Godsnaam slaan. Abraham biedt hen aan, dat ze zich de stoffige voeten kunnen wassen en dat ze in de schaduw (onder de boom) mogen uitrusten. Tot de beleefde omgangstaal zou je kunnen rekenen dat hij slechts brood aanbiedt, maar later een complete maaltijd laat toebereiden dat de vreemdelingen vervolgens opeten. Dit kun je toch wel opvatten als goddelijk anthropomorfie ten top: JHWH eet brood en vlees. We laten hier maar even in het midden hoe de verteller van dit verhaal zich voorstelt dat een pas geslacht kalf onmiddellijk tot spijs wordt toebereid: moet zo'n geslacht kalf niet minimaal 24 uur bewaard worden voordat het geschikt is voor consumptie? De belofte van een zoon wordt gedaan aan Abraham. In de meeste parallellen van dit verhaal wordt de belofte van een zoon gedaan aan de moeder. Om die reden wordt Sara opgevoerd als degene die staat te luisteren. Met een biologische verklaring van dergelijke beloftes ga je de mist in. De kern ervan is: er is weer een toekomst nu er een zoon geboren gaat worden. |
PhiloxenieDit bijbelverhaal werd door het christendom veelvuldig als aanwijzing voor de Drie-eenheid aangemerkt. Men spreekt hier dan over de Oudtestamentische Triniteit, soms ook Philoxenie. Het thema werd een geliefd onderwerp op iconen. De komst van de drie engelen wordt dan beschouwd als een profetie uit het Eerste Testament van de komst van de Heiland uit het geslacht van Abraham.De Drievuldigheid of de Drie-eenheid heeft nog nooit iemand gezien. De verbeelding ervan is dan ook een onmogelijkheid. Zowel het westen als het oosten hebben intens naar de juiste verbeelding van dit dogmatisch thema gezocht. De Orthodoxe Kerk heeft daarbij gekozen voor een symbolische verbeelding en heeft vorm gegeven aan dit verhaal waar, in versluierde vorm, sprake is van de verschijning van de Triniteit. Het is de geschiedenis van de gastvrijheid, de philoxenie van Abraham. Het verhaal bevatte voldoende elementen om uit te groeien tot het zelfstandige iconografisch thema van de Drievuldigheid. Augustinus van Hippo concludeerde hieruit: Abraham zag drie mannen, doch aanbad Eén. In de verschijning onder de boom van Mamre manifesteerde zích een Godsopenbaring van de Drie-eenheid. De Triniteitsicoon geldt ook als symbool voor Pinksteren waarbij de heilige Geest zich openbaart aan de apostelen. |
| 2016 Paul Verheijen / Nijmegen |