Vader van Jezus - Talloze legenden - Kerkelijke feestdagen |
Vader van JezusDe naam Jozef wordt in verband met het vaderschap van Jezus in het Tweede Testament genoemd in de geboorteverhalen zoals die zijn opgetekend door de evangelisten Matteüs en Lucas in hun eerste twee hoofdstukken.Daarbuiten wordt hij nog slechts vier keer kort genoemd en alleen in verband met het vaderschap van Jezus. (Lucas 3,23; Lucas 4,22; Johannes 1,45; Johannes 6,42) Hoe gaat het verder met Jozef, deze vader van Jezus? De vier evangelisten hebben niet de moeite genomen hem uit hun verhaal ‘weg te schrijven’. Nergens lezen we dat hij nog leeft, nergens lezen we dat hij overleden is en waar hij dan begraven zou zijn. Is daar een verklaring voor te bedenken? Is Jozef misschien iets vreselijks overkomen waarover men liever wil zwijgen? Is de timmerman uit Nazaret als politieke tegenstander van de Romeinen gekruisigd? Moet dit einde worden ‘dood’gezwegen? De joodse nieuwtestamenticus Pinchas Lapide meent dat het best wel eens zou kunnen zijn dat Jozef samen met guerrillastrijders tegen de Romeinen aan het kruis is gestorven.* * In: Ein Flüchtlingskind / Auslegungen zu Lukas 2, München 1981; deze opvatting is ook terug te vinden in de roman Het Evangelie volgens Jezus Christus van José Saramago uit 1991. |
Talloze legendenOmdat Jozef verder niet meer genoemd wordt staat de poort wijd open voor legendevorming.Kerkvader Hieronymus nam aan dat hij voor het begin van Jezus' optreden moet zijn gestorven. Bijzonderheden over Jozefs bruidswerving en aanwijzing uit meerdere huwelijkskandidaten tot bruidegom van Maria en over zijn gezinsleven vindt men in de apocriefe geschriften over Anna en Maria en in de daaraan verwante Geschiedenis van Jozef, de timmerman uit de 4e eeuw. Het verhaal over de huwelijkskandidaat had invloed op de iconografie: om uit te maken wie Maria als bruid zou krijgen, brachten Jozef en zijn mededingers hun staf naar de tempel, waar alle stokken dor bleven, maar die van Jozef naar analogie van Aärons staf (Numeri 17,16-26) ging bloeien. In het boek wordt bovendien verteld over Jozefs ziekbed, dood en begrafenis. Er wordt verhaald over de Vlucht naar Egypte: hoe, toen zij onderweg uitrustten, een dadelpalm voorover boog en zijn vruchten aanbood. Toen zij het land binnenkwamen, vielen de afgodsbeelden van hun sokkels, omdat hier de ware God passeerde. Men leest dit alles in het 6e eeuwse Arabische Kindsheidsevangelie en het Liber de ortu beatae Mariae et infantia salvatoris (Geboorte van de heilige Maria en de jeugd van de verlosser) of Evangelie van Pseudo-Matteüs. Jozef heeft geen eigen hoofdstuk in de Legenda Aurea, omdat zijn liturgische verering pas in de 15e-eeuw begon, bevorderd door Birgitta van Zweden, Theresia van Avila en Bernardinus van Siena. De Voragine brengt hem ter sprake in hoofdstukken die gaan over Jezus en Maria. Volgens hem zou Jozef een broer zijn van Cleophas, de tweede man van Anna (Legenda Aurea 63,18). Middeleeuwse legenden - vooral over Jozefs zorgen rond Jezus' geboorte - vindt men in de Revelationes van Birgitta van Zweden en in het verhaal van Josephs Hosen (de kousen of broek van Jozef). In dit verhaal verscheurt hij, bij gebrek aan kleding voor het pasgeboren kind Jezus, zijn kleding tot windsels. Vanaf de middeleeuwen werd Jozef op grond van zijn in de legenden vermelde hoge leeftijd (80 jaar bij zijn huwelijk met Maria, 102 jaar bij zijn sterven) vaak als grijsaard voorgesteld, hetgeen kwaad gedacht ook mocht leiden tot de welkome vaststelling dat hij impotent was en dus zeker niet de biologische vader van Jezus kon zijn. In de kerststal past hij dan goed bij de os en de ezel in het licht van castratie en lachwekkendheid. |
Kerkelijke feestdagenPas in 1479 kreeg Jozef een kerkelijke feestdag, twee eeuwen later werd hij uitgeroepen tot patroon van de Nederlanden en in 1870 door Pius IX (paus van 1846-1878; feestdag 7 februari) tot patroon van de hele kerk.Momenteel kent hij verschillende feestdagen:
In de kerk achter de kapel zijn daar naar analogie van de zeven smarten en vreugden van Maria de 'zeven smarten en vreugden van Sint Jozef' te vinden. Voor Jozef waren dat zeven momenten in zijn leven die zowel smart als vreugde betekenden. Waarschijnlijk omdat men niet én zeven smarten én zeven vreugden kon bedenken zijn ze bij Jozef gecombineerd. Gregorius XVI (paus van 1831-1846) moedigde het gebruik aan om de zeven zondagen vóór 19 maart aan Jozef te wijden ter herinnering aan deze zeven smarten en vreugden.
|
| 2016 Paul Verheijen / Nijmegen |