BONIFATIUS

Naam

Bonifatius (ook wel gespeld als Bonifacius) betekent letterlijk 'weldoener' en is de naam voor negen mannen die door de kerk zalig of heilig zijn verklaard.

Bonifatius van Adrumetum (±250 of ±303; 1 september)
Bonifatius van Tarsus (307; 14 mei; sinds 1969 geschrapt)
Bonifatius van Carthago (483?; 17 augustus)
Bonifatius van Afrika (±485; 6 december)
Bonifatius van Ferento (±550; 14 mei)
Bonifatius van Mainz (±674-754; 5 juni, zie onder)
Bonifatius (Bruno) van Querfurt (974-1008; 14 februari)
Bonifatius van Lausanne / Brussel (±1181-)1265; 19 februari)
Bonifatius van Savoie (1270; 13 maart)

Bovendien zijn er tien (tegen)pausen geweest die voor de pausnaam Bonifatius hebben gekozen. Van hen zijn er twee heiligverklaard.

Bonifatius I (418-422; 4 september en 25 oktober)
Bonifatius II (530-532)
Bonifatius III (607)
Bonifatius IV (608-615; 8 mei of 25 mei)
Bonifatius V (619-625)
Bonifatius VI (896)
Bonifatius VII (twee tegenpausen met dit rangnummer in 974 en 984-985)
Bonifatius VIII (1294-1303)
Bonifatius IX (1389-1404)

Hieronder gaat het over Bonifatius van Mainz.

Dokkum, een 'moordstad'

Het Roomse Martelaarsboek herdenkt Bonifatius van Mainz als volgt op 5 juni:

In Friesland de heilige martelaar Bonifatius, bisschop van Mainz. Hij kwam van Engeland naar Rome en werd door Gregorius II naar Duitsland gezonden, om daar aan de volksstammen het christendom te prediken. Daar hij een zeer grote menigte, vooral Friezen, tot de christelijke godsdienst had gebracht, verdiende hij de naam apostel van de Duitsers. Ten laatste is hij in Friesland door de woedende heidenen met het zwaard omgebracht en stierf als martelaar met zijn medebisschop Eobanus en nog enige andere dienaren Gods.

Er zijn meerdere Latijnse Vitae geschreven over Bonifatius. De oudste en belangrijkste is de Vita Bonifatii auctore Willibaldo, rond 765 in Mainz geschreven door de Angelsaksische priester Willibald. De hagiografie schreef hij in opdracht van Lullus, de opvolger van Bonifatius. Hij baseerde die op ooggetuigen en brieven van Bonifatius zelf.

Hij werd als Wynfrith (Winfried) tussen 672 en 680 geboren in een niet meer bekende plaats in Wessex. Hij trad rond zijn 20e levensjaar toe tot het klooster van Nursling (nabij Winchester), dus ongeveer rond 690, vermoedelijk op 14 mei, want hij koos voor de kloosternaam Bonifatius, naar de ijsheilige Bonifatius van Tarsus die op die dag zijn liturgische feestdag had. Na jaren studie in de abdij van Nutscel (Nuthscelle) wijdde deze Angelsaks zich vanaf 716 gedurende de rest van zijn leven als monnik-missionaris, aanvankelijk vanuit Utrecht onder leiding van Willibrordus, aan de kerstening van de Duitse landen, in het spoor van de peregrinatio pro Christo, een mix van missionering, zwerflust en ascetisme. Hij deed dit vanuit de abdij van Fulda, die hij in 744 gesticht had.
Zacharias (paus van 741-52; feestdag 15 maart) voorzag Bonifatius van talloze heilige relikwieën en tijdens een laatste reis in 754 (andere bronnen zeggen overigens 755) werd hij met 52 medewerkers te Dokkum door Friezen met een lansstoot gedood. De meeste van hen zijn anoniem gebleven en worden in liturgische kalenders simpelweg aangeduid als 'gezellen van Bonifatius' of 'martelaren van Dokkum'. Ze worden op 5 juni gezamenlijk herdacht.
Enkele onder hen zijn wel met naam bekend, maar hun historische betrouwbaarheid is onzeker: Eobanus, op dat moment bisschop van Utrecht (feestdag ook 7 juni in Fulda); de priesters Wintrung, Waltheri (ook Walterus of Walther; feestdag ook 7 juni in Fulda) en Ethelheri (ook Adelar); de diakens Hamund, Scirbald en Bosa; en de monniken Wacchar, Gundaecer (ook Gundekar; feestdag ook 9 april), Illehere en Hathowulf.

Bonifatius staat ook bekend als 'Apostel der Friezen', een titel die hij deelt met Willibrordus en Wolframus van Sens.
Ouderen ons zullen het jaartal 754 niet snel vergeten: het hoorde bij de jaartallen die op de lagere school bij het rijtje belangrijke jaartallen: '754 - Bonifatius te Dokkum vermoord'.
Twaalf eeuwen later vond er in Dokkum een grootscheepse herdenking plaats ter gelegenheid waarvan de PTT een speciale postzegel liet ontwerpen en uitbrengen.

Relieken

Door de eeuwen heen is er in West-Europa bij voortduring gestreden om de geestelijke en fysieke erfenis van Bonifatius. Na zijn dood was dat het geval wat betreft het gesol met zijn fysieke overschot. De relieken moeten in de loop der eeuwen wel door heel Europa heen verspreid zijn geraakt als we afgaan op de claims die er zijn op het (deels) bezit ervan. Men begreep goed dat Bonifatius' laatste rustplaats een bedevaartsoord zou gaan worden.

Utrecht
Volgens sommige bronnen werden zijn relieken door een groepje Friezen die het christendom wél aanhingen naar de San Salvatorkerk in Utrecht overgebracht waar het werd gebalsemd en begraven.
Mainz
Mainz, de zetel van Bonifatius' bisdom, beweert de met bloed bevlekte kleren en zijn ingewanden in bezit te hebben.
Fulda
De onenigheid tussen de steden wie met de eer zou strijken, eindigde in het voordeel van Fulda. Bonifatius had immers zelf te kennen gegeven in het door hemzelf gestichte klooster te willen worden begraven. Zijn relieken zouden zijn bijgezet in de dom van Fulda in de crypte onder het hoofdaltaar (zie afbeelding). Bij zijn graf vonden zoals valt te verwachten vele wonderbaarlijke genezingen plaats. Fulda neemt sinds het midden van de negentiende eeuw een van de belangrijkste plaatsen in binnen het Duitse katholicisme en elk jaar komen hun bisschoppen samen bij Bonifatius' graf.
Dokkum
In de aan hem gewijde kerk staat in de Bonifatiuskapel onder zijn beeld een reliekschrijn waarin een gedeelte van zijn schedel wordt bewaard, afkomstig uit de crypte van de Dom van Fulda.

^{Afbeelding: Johann Neudecker - Bonifatiusaltaar (1712) - Fulda - Dom (foto: 09-09-2022)}

Legendes

Doorboord boek
Volgens de legende zou Bonifatius met een boek de fatale dolkstoot nog hebben geprobeerd af te weren. Dit bezorgde hem vanaf de 16e eeuw als attribuut een met dolk of zwaard doorboord boek. De Ragyndridis-codex uit ongeveer 750, een verzameling exegetische teksten, apologieën en dogma's, in het Bischofliches Generalvikariat te Fulda, beschouwt men vanwege inkervingen in de randen als het boek van Bonifatius, waarmee hij de slagen van zijn hoofd zou hebben afgeweerd. Een van de teksten in deze codex was De Bono Mortis, 'over een mooie dood', van kerkvader Ambrosius.
Zoet water
Het zogenaamde 'zoetwaterwonder' vertelt hoe Bonifatius tijdens zijn missie op een onbekende plaats in Friesland of Duitsland op wonderbaarlijke wijze zoet water vond op een plek waar alleen zout of brak water aanwezig was, of waar helemaal geen waterbron was. In varianten deed hij als een tweede Mozes die bron onstaan met zijn bisschopsstaf. Meerdere plaatsen claimen die 'Bonifatiusbron' te hebben.
Als verwijzing hiernaar ontspringt aan de punt van zijn kruisstaf, vaak met twee dwarsbalken, teken voor een aartsbisschop, soms een bron. Het is wellicht de reden waarom bierbrouwers, voor goed bier van helder bronwater afhankelijk, hem tot patroon kozen.
Gevelde boom
De legende vermeldt verder dat Bonifatius met een bijl een heilige boom velde. Deze heilige boom bij Geismar (Hessen) werd door Bonifatius omgehakt in 723. Hiermee wilde Bonifatius bewijzen dat de Germaanse goden machteloos waren: er gebeurde namelijk niets, terwijl de Germanen verwachtten dat hun god wraak zou nemen. Van het hout liet Bonifatius een kapel bouwen gewijd aan Sint-Pieter; de kerk werd de kiemcel van het latere klooster Fritzlar. Vanwege die gekapte boom wordt hij gerekend tot de groep ontginningsheiligen.

Hubert Levigne (1905-1989)
Bonifatius (1954)
Postzegelontwerp, 36 x 24 cm
Nationaal Archief - Ontwerpen voor de PTT, een beeldverhaal van 150 jaar