BENOZZO GOZZOLI

Reis van de Wijzen

Interieur kapel Palazzo Medici Riccardi (achterwand en altaarwand)

Interieur achterwand (uitgeklapt)

Interieur altaarwand (uitgeklapt)

Genootschap

Kunsthistorisch gezien is de familiekapel die zich bevindt in het Palazzo Medici Riccardi in Florence interessant. Ongetwijfeld was vanaf het begin gepland dat deze kleine ruimte met fresco's gedecoreerd moest worden en aangenomen wordt dat Piero de'Medici zelf het thema heeft voorgesteld. De Medici-familie had er vertrouwen in dat Benozzo Gozzoli in staat was fresco's uit te voeren die zowel een huldigend doel dienden als dat de afgebeelde personen naturalistisch en herkenbaar moesten zijn. Het werk is gemaakt met buitengewone aandacht voor detail en het realisme van de gezichten. Let ook op de zorg waarmee de kleding en landschappen zijn weergegeven.

De frescocyclus is nauw verbonden met de Compagnia dei Tre Re Magi, een gezelschap leken dat in de 15e eeuw begon een groot feest te organiseren om Driekoningen te vieren. Het evenement werd aanvankelijk om de drie jaar gehouden, maar na verloop van tijd om de vijf jaar. Verschillende leden van het genootschap behoorden tot de Medici-familie. Na 1494, toen de familie uit Florence werd verdreven, stopte het evenement direct. In 1996, ter gelegenheid van de 700ste verjaardag van de eerste steenlegging van de Dom werd de oude gebeurtenis nieuw leven ingeblazen en wel jaarlijks tot op de huidige dag.

Filippo Lippi

Het doel van de reis van de Magiërs betrof de geboorte van Christus en dat is dus ook het centrale paneel in de kapel boven het altaar. Dit paneel was geschilderd door Filippo Lippi, maar is in de kapel nu vervangen door een matige kopie geschilderd door een onbekende kunstenaar die soms Pseudo Francesco Fiorentino wordt genoemd en actief was van circa 1474 tot 1497.

Op De Aanbidding in het Woud woont Bernardus van Clairvaux de wonderbaarlijke gebeurtenis biddend bij.
Het motief van de aanbidding van het kind dat op de grond ligt door de knielende Maria werd geïnspireerd door de mystieke literatuur van de 14e eeuw, zoals de openbaringen van Birgitta van Zweden. Het Christuskind verscheen daarin niet in de kribbe, maar lag naakt op de grond terwijl Maria voor hem knielde.
Dit mystieke element wordt gecombineerd met het idee van bekering, dat wordt belichaamd door de jonge Johannes de Doper. De bijl op de boomstam linksonder verwijst naar zijn oproep tot bekering:

De bijl ligt al aan de wortel van de boom: iedere boom die geen goede vruchten voortbrengt, wordt omgehakt en in het vuur geworpen.
^{(Matteüs 3,10 // Lucas 3,9)}

Op het handvat van de bijl staat: •FRATER•PHILIPPVS •P• ECCE AGNUS DEI ECCE QV(I TULLIT PECCATUM MUNDI
Frater Filippus - Zie het Lam Gods dat wegneemt de zonden der wereld.
God de Vader en de heilige Geest als duif stralen op het Christuskind.

Florence in het vizier

De frescocyclus legt verder nauwe verbanden met twee van elkaar losstaande gebeurtenissen die in Florence hadden plaatsgevonden.

1439 - Concilie van Florence waarbij Eugenius IV (paus van 1431-1447) de stad met zijn bezoek vereerde vanwege een concilie. De Byzantijnse keizer Johannes VIII Palaeologus zag zich genoodzaakt hulp te zoeken in het Westen naar aanleiding van de verovering van Thessaloniki en Epirus door de Turken. De Byzantijnen verklaarden zich bereid om als tegenprestatie over de hereniging tussen de Griekse en de Latijnse Kerken te onderhandelen. Het concilie bracht een herenigingsdecreet tot stand. Van de drie koningen die Gozzoli afbeeldde hebben er twee een Byzantijnse achtergrond.
1459 - De Medici-familie ontvangt Pius II (paus van 1458-1464) die op doorreis was van Rome naar Mantua voor een concilie aldaar dat een nieuwe kruistocht naar het Heilig Land wilde uitroepen. Op het eerste fresco is Lorenzo de'Medici als koning afgebeeld.

Op elk van de grote fresco's op de achterwand van de kapel is een koning afgebeeld. De drie zijn in verband met bovenstaande gebeurtenissen als volgt geïdentificeerd, van links naar rechts.

Lorenzo I de'Medici, bijgenaamd Il Magnifico (1449-1492)
Johannes VIII Palaeologus, Byzantijns keizer van 1425 tot 1448
Jozef II, patriarch van Constantinopel van 1416-1439

Het zal voor de toenmalige toeschouwers van de frescocyclus een feest van herkenning zijn geweest. Zij zagen vele figuren uit hun tijd als paus Pius II, Sigismund Malatesta, bondgenoot van de Medici en heer van Rimini, Italiaanse filosofen en denkers en een zelfportret van de kunstenaar met een rode hoofdtooi, volgens Florentijnse schildertraditie - en niet uit trots - gesigneerd: Opus Benotii d.”.

Benozzo Gozzoli (1420-1497)
Viaggio dei Magi (1459)
Frescocyclus
Florence - Palazzo Medici Riccardi

Filippo Lippi (±1406-1469)
Adorazione nella foresta (1459)
Tempera op hout, 129 x 119 cm
Berlijn - Gemäldegalerie