SUSANNA
Toevoeging aan boek Daniël - Susanna en haar lichaam - Susanna van Rome |
Toevoeging aan boek DaniëlHet verhaal over Susanna zoals dat is toegevoegd aan het boek Daniël, is ons alleen in het Grieks overgeleverd. Toch gaan de meeste bijbeluitleggers ervan uit dat deze tekst teruggaat op een Hebreeuws origineel. Er zijn twee versies van het verhaal: een uit de Septuaginta, de Griekse vertaling van het Eerste Testament gemaakt tussen 250 en 50 VGJ, en een uit de derde eeuw van de joodse geleerde en vertaler Theodotion. De meeste bijbelvertalingen baseren zich op de versie van Theodotion die 64 verzen telt. De NBV21 heeft het verhaal van Susanna geplaatst onder de Deuterocanonieke boeken als 'Toevoeging aan Daniël B'. Onder de knop 'lees meer' is die vertaling te lezen.In Babylon woonde een man die Jojakim heette. Hij was getrouwd met Susanna, de dochter van Chilkia. Zij was een bijzonder mooie vrouw en had ontzag voor de Heer. Haar ouders waren rechtschapen en hadden hun dochter opgevoed volgens de wet van Mozes. Jojakim was een vermogend man. Hij had een tuin naast zijn huis en daar vergaderden de Joden, want hij genoot het meeste aanzien van iedereen. Nu waren er dat jaar twee volksoudsten als rechters aangesteld, van wie gold wat de Heer gezegd heeft: ‘Wetteloosheid is uitgegaan van Babylon, van de oudsten, die rechters waren en geacht werden het volk te besturen.’ Zij brachten veel tijd bij Jojakim door, en iedereen die een geschil had ging naar hen toe. Als tegen de middag het volk was weggegaan, ging Susanna in de tuin van haar man wandelen. Elke dag zagen de twee oudsten haar daar binnenkomen en rondwandelen, en ze gingen haar steeds meer begeren. Ze luisterden niet naar hun verstand en keken niet meer op naar de hemel; ze vergaten dat er ook over hen rechtvaardig geoordeeld zou worden. Allebei waren ze ziek van verlangen naar haar, maar ze vertelden het elkaar niet omdat ze zich ervoor schaamden dat ze gemeenschap met haar wilden hebben. Dag na dag probeerden ze haar te zien te krijgen. Op een dag zei de een tegen de ander: ‘Laten we naar huis gaan, het is etenstijd,’ en ze liepen ieder een andere kant op. Maar na een omweg kwamen ze allebei op dezelfde plaats terug, en toen ze elkaar vroegen waarom, bekenden ze elkaar hun verlangen. Samen overlegden ze welk moment geschikt zou zijn om haar alleen aan te treffen. Op zekere dag, terwijl de mannen in afwachting waren van een gunstig moment, kwam Susanna de tuin binnen met twee dienaressen, zoals ze gewend was. Ze verlangde ernaar te baden, want het was warm. Er was niemand behalve de twee oudsten, die zich hadden verscholen om haar te begluren. Ze zei tegen de dienaressen: ‘Ga olie en balsems voor mij halen en sluit de poort van de tuin, dan kan ik een bad nemen.’ Ze deden wat zij vroeg; ze sloten de poort van de tuin en verdwenen door de zijingang om het gevraagde te halen, zonder de oudsten die zich daar verscholen hadden op te merken. Zodra de dienaressen weg waren, kwamen de twee oudsten tevoorschijn en liepen snel op haar af. Ze zeiden: ‘De poort van de tuin is dicht en niemand kan ons zien. We worden verteerd door verlangen naar jou. Doe wat wij je vragen en heb gemeenschap met ons. Anders zullen we tegen jou getuigen en zeggen dat er een jongeman bij je was en dat je daarom je dienaressen hebt weggestuurd.’ Susanna kreeg het benauwd en zei: ‘Ik kan geen kant op, want als ik aan u toegeef betekent dat mijn dood, en als ik het niet doe ben ik aan u overgeleverd. Toch doe ik het niet. Ik val liever in uw handen dan dat ik tegen de Heer zondig.’ En Susanna begon luid te roepen, maar de twee oudsten overstemden haar. Een van hen liep naar de poort van de tuin en maakte die open. Toen de dienaren in het huis het geroep in de tuin hoorden, renden ze door de zijingang de tuin in om te zien wat er met Susanna was gebeurd. Toen de oudsten hun verhaal hadden gedaan, schaamden de dienaren zich diep, want zoiets hadden ze nog nooit over Susanna gehoord. De volgende dag, toen het volk bij haar man Jojakim bijeenkwam, waren daar ook de twee oudsten, die hun misdadige plan om Susanna te doden ten uitvoer wilden brengen. Ze zeiden waar iedereen bij stond: ‘Laat Susanna halen, de dochter van Chilkia, de vrouw van Jojakim.’ En zo gebeurde het. Ze kwam, samen met haar ouders, haar kinderen en al haar verwanten. Susanna was een buitengewoon bevallige en mooie vrouw. De schoften bevalen haar te ontsluieren – ze was immers gesluierd – om zich in haar schoonheid te verlustigen. Maar de mensen in haar gezelschap, en allen die haar zagen, moesten huilen. Te midden van het volk stonden de twee oudsten op en legden hun handen op haar hoofd. Huilend keek Susanna op naar de hemel, want in haar hart vertrouwde ze op de Heer. De oudsten zeiden: ‘Terwijl wij alleen in de tuin wandelden, kwam deze vrouw met twee dienstmeisjes binnen, sloot de poort van de tuin en stuurde de meisjes weg. Toen kwam er een jongeman naar haar toe die zich verborgen had gehouden, en hij ging bij haar liggen. Vanuit een hoek van de tuin zagen wij dat misdadige gedrag en wij haastten ons erheen. We zagen dat ze gemeenschap hadden, maar konden hem niet overmeesteren omdat hij sterker was dan wij en door de poort naar buiten vluchtte. Toen hebben we haar gegrepen en haar gevraagd wie die jongeman was. Zij wilde het ons niet zeggen. Dit is ons getuigenis.’ En de vergadering geloofde hen omdat ze volksoudsten en rechters waren, en Susanna werd ter dood veroordeeld. Daarop riep zij met luide stem: ‘Eeuwige God, U die het verborgene kent en alles weet voordat het gebeurt, U weet dat zij mij vals beschuldigd hebben. Ik moet sterven, hoewel ik niets gedaan heb van alles waar zij mij van betichten.’ En de Heer hoorde haar. Terwijl zij werd weggeleid om gedood te worden, wekte God het heilige vuur in een jongen die Daniël heette. Hij riep luid: ‘Ik maak mij niet schuldig aan haar bloed.’ Het hele volk keerde zich naar hem toe en zei: ‘Wat bedoel je daarmee?’ Hij ging in hun midden staan en zei: ‘Bent u wel bij zinnen, zonen en dochters van Israël? Veroordeelt u een dochter van Israël zonder ondervraging, zonder kennis van de feiten? Ga terug naar de vergaderplaats, want ze hebben haar vals beschuldigd.’ Het hele volk ging haastig terug. De oudsten zeiden tegen Daniël: ‘Kom bij ons zitten en zeg wat je te zeggen hebt, want God heeft je de wijsheid van een oudere man gegeven.’ En Daniël zei: ‘Zet de twee rechters ver uit elkaar, dan zal ik hen ondervragen.’ Toen ze uit elkaar gezet waren, riep hij eerst de een bij zich en zei: ‘U bent in slechtheid oud geworden, maar nu komen ook uw eerdere zonden aan het licht. U hebt onrechtvaardige vonnissen geveld: onschuldigen veroordeeld en schuldigen vrijgesproken, terwijl de Heer zegt: “Breng een onschuldige die in zijn recht staat niet ter dood.” Als u deze vrouw werkelijk gezien hebt, zeg ons dan: bij welke boom hebt u hen met elkaar gezien?’ Hij antwoordde: ‘Bij die gevelde boom.’ Daniël zei: ‘Mooi! Met die leugen hebt u uw eigen straf bepaald, want Gods engel heeft van God al bevel gekregen u te vellen.’ Hij stuurde hem weg en liet de ander voorleiden. Tegen hem zei hij: ‘Een nakomeling van Kanaän bent u, niet van Juda! Schoonheid heeft u misleid, begeerte uw hart verdorven. Zo hebt u de dochters van Israël behandeld, en uit angst hadden zij gemeenschap met u. Maar deze dochter van Juda heeft zich tegen uw wetteloosheid verzet. Nu dan, zeg mij: bij welke boom hebt u hen met elkaar betrapt?’ En hij zei: ‘Bij die gekliefde boom.’ Toen zei Daniël: ‘Mooi! Ook uw leugen keert zich tegen u, want Gods engel staat al klaar met een zwaard om u te doorklieven. Hij vernietigt u beiden.’ Hierop begonnen alle aanwezigen luid te juichen en God te prijzen, die redt wie op Hem vertrouwt. Ze verdrongen zich om de twee oudsten, die Daniël op grond van hun eigen woorden als valse getuigen had ontmaskerd. Zoals de wet van Mozes gebiedt, deden ze met hen wat zij een ander hadden willen aandoen: ze brachten hen ter dood. Zo werd die dag onschuldig bloed gered. Chilkia en zijn vrouw prezen God omwille van hun dochter Susanna, samen met haar man Jojakim en al hun verwanten, omdat gebleken was dat zij niets schandelijks had gedaan. En vanaf die dag genoot Daniël veel aanzien bij het volk. Na haar terdoodveroordeling smeekt Susanna tot God: Eeuwige God, U die het verborgene kent en alles weet voordat het gebeurt, U weet dat zij mij vals beschuldigd hebben. Ik moet sterven, hoewel ik niets gedaan heb van alles waar zij mij van betichten.God hoort haar en terwijl Susanna wordt weggeleid om gedood te worden, wekt God het heilige vuur in een jongen die Daniël heet. Deze verzen maken duidelijk waarom dit verhaal in de bijbel kon worden opgenomen, zij het als deuterocanoniek. |
Susanna en haar lichaamHet verhaal van Susanna laat zien dat seksueel grensoverschrijdend gedrag een eeuwenoud verschijnsel is. Een expositie over haar in 2022-23 in het Wallraff-Richartz Museum in Keulen had dan ook als titel Susanna, Bilder einer Frau vom Mittelalter bis #MeToo.Susanna is vooral badend bekend geworden met een al dan niet (half)-naakt afgebeelde lichaam op schilderijen. Ze wordt ons zowel in de bijbel als op die schilderijen voorgesteld als buitengewoon bevallig en bijzonder mooi. Haar lichaam zette niet alleen het verlangen van twee oudsten in vuur en vlam, ook daarna heeft het Susanna nooit aan belangstelling ontbroken. Door de aandacht die kerkvaders aan haar hebben besteed, kreeg ze een plaats in de vroegchristelijke kunst. In Romeinse catacomben zien we haar decent gekleed tussen de twee oudsten als orante of staat ze als een lam tussen twee wolven. Van een uitzonderlijke opleving in de beeldende kunst was sprake in vooral de zestiende en zeventiende eeuw. Kunstenaars en opdrachtgevers lieten zich meeslepen door de sensuele kant van het verhaal en konden dat ook doordat er niet meer uitsluitend voor het kerkinterieur geschilderd werd. Zo werd juist de passage van Susanna in het bad bij voorkeur gekozen om verbeeld te worden. Deze schilderijen bieden de toeschouwer, die zich nu niet hoeft te verschuilen om Susanna te begluren, een nog betere blik op het prachtige lichaam van Susanna dan de oudsten in het verhaal hebben gehad. De toeschouwer kan openlijk zijn ogen de kost geven en hij kan gelukkig ook niet worden betrapt als voyeur: hij kijkt immers naar een bijbels tafereel. Is in die verenging van het verhaal tot de badscène iedere nog bestaande aandacht voor het hele verhaal zo goed als weggezonken? Dat hoeft niet wanneer we de badende Susanna zien als symbool van (bijna) vermoorde onschuld en kuisheid. Niet voor niets heet zij in het Hebreeuws Shoshanna, wat 'lelie' betekent. |
Susanna van Rome
De 'bijbelse' Susanna kreeg een plek op de liturgische kalender op 19 februari. In het Tweede Testament noemt de evangelist Lucas ook een zekere Susanna die - samen met Maria Magdalena en Johanna - Jezus volgt en uit eigen middelen voor hem zorgt (Lucas 8,3). Op de heiligenkalender staan nog negen andere vrouwelijke zaligen en heiligen uit de kerkgeschiedenis met de naam Susanna, onder wie Susanna van Rome. Volgens onbetrouwbare bronnen was deze Susanna een welopgevoede ook al mooie dame uit eind derde, begin vierde eeuw. Door de zoon van Diocletianus werd ze ten huwelijk gevraagd. Dat weigerde ze omdat ze maagd voor Christus wilde blijven, een gegeven dat we vaker bij legendarische heilige maagden aantreffen. Ze werd vanwege die weigering in haar huis onthoofd. Haar relieken worden bewaard in de Santa Susanna (alle Terme di Diocleziano / al Quirinale) te Rome. Deze kerk bevat ook zes fresco's met scènes uit het leven van de bijbelse Susanna gemaakt door Baladassare Croce rond 1595. Haar kerkelijke feestdag valt op 11 augustus. |
|
François de Quesnoy
St.-Susanna (1630-33) Marmer, hoogte 200 cm Rome - Santa Maria di Loreto |