CLAUS SLUTER

Calvarië

Jezus' moeder en geliefde leerling

Toen Jezus zijn moeder zag staan, en bij haar de leerling van wie hij veel hield, zei hij tegen zijn moeder: 'Dat is uw zoon,' en daarna tegen de leerling:'Dat is je moeder.' Vanaf dat moment nam die leerling haar bij zich in huis.'
^{(Johannes 19,26-27)}

Jezus, hangend aan het kruis, koppelt twee niet met name genoemde mensen aan elkaar als moeder en zoon.
Wat is daar de bedoeling van?
Natuurlijk, Jezus zal straks sterven en de leerling neemt dan bij zijn moeder de rol van zoon over.
Betekent dit dat de leerling geen eigen moeder (meer) heeft?
Uit de andere evangeliën weten we dat Jezus' moeder Maria heet en dat de leerling van wie Jezus veel hield traditioneel als de evangelist en apostel Johannes zelf wordt gehouden.
In de iconografie is Calvarië het uit het Latijn afgeleide woord voor een symbolische voorstelling van de kruisiging van Jezus Christus op de berg Golgotha, geflankeerd door Maria en de apostel Johannes.

Realistisch

In de 14e eeuw probeerden kunstenaars hun voorstellingen niet realistisch, maar gestileerd weer te geven.
Dat geldt niet voor dit houten beeld van Claus Sluter.
Plooien van kleding werden bijvoorbeeld volgens vastgelegde patronen weergegeven, maar bij Sluter lijkt het of de kleding van Maria en Johannes echte stof is.
Kunsthistorici onderstrepen de invloed die Sluter daarmee had op de schilderkunst, terwijl die daarvóór juist de beeldhouwkunst beïnvloedde.
Sluter zette een realisme in gang dat vanaf toen kenmerkend ging worden voor de Nederlandse kunst.
Opvallend zijn de dichte helmvormige doornenkroon van Christus en de staander van het kruis die een boomstam is.

Arbor Crucis

Volgens sommige middeleeuwse overleveringen kwam het hout van het kruis waaraan Christus gestorven is voort uit de levensboom die in de Tuin van Eden stond.
Zie daarvoor de frescocyclus in Arezzo over de vinding van het ware kruis van Piero della Francesca.
Het werk is gesneden uit kostbaar buxushout, dat vroeger ook palmhout werd genoemd en groeit onder meer in het Midden-Oosten.
Het kruis waaraan Christus is gestorven zou van dit hout gemaakt zijn en Sluter speelt dus ingenieus met het materiaal, dat verwijst naar de voorstelling van de arbor crucis, de boom van het kruis, zelf.
Calvarië is het enige nog bestaande houten werk dat aan Sluter is toegeschreven.
De geringe hoogte duidt op persoonlijk gebruik in een huiskapel of intiem vertrek, waarschijnlijk in het verfijnde milieu van of rond het Bourgondische hof waar Sluter in 1385 in dienst trad.

Drie tot leven gewekte welpen

In de holte van de boom blaast een leeuw naar drie welpen.
In de middeleeuwen nam men aan dat leeuwenwelpjes dood geboren werden en dat hun vader na drie dagen leven in hen blies.
Dat is precies wat hij hier doet.
De linker welp is blijkbaar nog 'dood' en moet nog tot leven worden geblazen.
De vaderleeuw blaast naar de middelste en in deze welp lijkt al wat leven te zijn gekomen.
De derde welp rechts is al volledig tot leven gekomen en kijkt kwiek omhoog.
Het verband met de opstanding van Christus is duidelijk.
Of Sluter hier een vierpas van Giotto in de Scrovegni-kapel in Padua voor ogen heeft gehad, zullen we niet kunnen achterhalen.

Claus Sluter (±1350-1406)
Calvarië
Buxushouten beeld (±1400), 57 cm hoogte
Amsterdam - Rijksmuseum