Synopsis - Graflegging - Bewening - Pietä - Genadestoel - Josef van Arimatea - Nikodemus van Jeruzalem |
||||||||
Synopsis
|
||||||||
GrafleggingBovenstaande korte mededelingen van de vier evangelisten over kruisafneming en graflegging van Christus hebben in de kunst geleid tot een meer gedetailleerde aanvulling.In de Byzantijnse kunst werden afbeeldingen van de kruisafneming als zelfstandig kunstwerk populair in de 9e eeuw en in het westen vanaf de 10e eeuw. Daarin kunnen verschillende accenten worden aangebracht. Kruisafneming en graflegging zijn traditioneel de dertiende en veertiende statie van de Kruiswegstaties, die in veel katholieke kerken zijn te vinden. Tevens zijn ze de zesde en zevende smart van de Zeven Smarten van Maria. |
||||||||
BeweningUit de vele voorstellingen van de kruisafneming ontwikkelde zich later een meer meditatieve vorm, waarbij de nadruk kwam te liggen op Christus die door zijn geliefden wordt beweend. |
||||||||
Piëta / Imago PietatisVervolgens werd uitsluitend gefocusd op Maria met haar dode zoon op schoot (Piëta).Maria is eventueel nog vergezeld van engelen. Soms ontbreekt zij en wordt het dode lichaam van Christus door een of meerdere engelen gedragen (Imago Pietatis). |
||||||||
GenadestoelEen verdere ontwikkeling is te zien in afbeeldingen van de Genadestoel, waarbij het dode lichaam van Christus rust op de schoot van God de Vader, vergezeld van de Heilige Geest in de gedaante van een duif.Deze uitbeelding werd vooral gebruikt om het theologische concept van de Triniteit te visualiseren. |
||||||||
Josef van ArimateaDe vier evangelisten geven behalve de toevoeging ‘Arimatea’ niet dezelfde informatie over Josef afkomstig uit Arimatea (zie synopsis boven).Elke evangelist modelleert zo te lezen zijn eigen Josef. De plaats Arimatea, in het Hebreeuws Ramataïm, (zie 1 Samuël 1,1) ligt in Judea ten noordwesten van de stad Lydda, vlak bij de grens met Samaria, misschien het huidige Ramallah. De christelijke traditie heeft over Josef van Arimatea vele wonderlijke legenden in omloop gebracht. Hieronder volgt een samenvatting in de Legenda Aurea van hoofdstuk 12 uit het apokriefe Evangelie van Nikodemus. De tweede verschijning is toen Hij, naar gezegd wordt, op de dag zelf verscheen aan Josef, zoals te lezen is in het Evangelie van Nikodemus. Want toen de joden hadden gehoord dat Jozef het lichaam van Jezus aan Pilatus had gevraagd en het in zijn eigen graf had gelegd, werden ze woedend op hem. Ze grepen hem vast en sloten hem op in een kamer die ze zorgvuldig afsloten en verzegelden, mnet het plan hem na de sabbat ter dood te brengen. En zie, in de nacht van zijn verrijzenis werd het huis door vier engelen opgetild en trad Jezus bij hem bínnen. Hij wiste zíjn gezicht af en gaf hem een kus. Daarna leidde Hij hem naar buiten zonder de zegels te verbreken en bracht hem naar zijn huis in Arimatea.Het eveneens apocriefe Evangelie van Gamaliël verhaalt dat de 'goede moordenaar' - Dismas, die naast Jezus aan het kruis hing - door Josef samen met Nikodemus tot leven werd gewekt met behulp van Jezus' lijkkleed. Het Martyrium Pilati weet nog te melden dat Josef door Herodes werd gegeseld. In Genua wordt in de San Lorenzo een vat bewaard waarmee Josef het bloed van Christus aan het kruis opving. Dit vat zou Josef naar Glastonbury hebben gebracht en aldaar de oudste Keltische abdij van Engeland hebben gesticht. Het vat werd later beschouwd als de kelk van het Laatste Avondmaal en de Heilige Graal genoemd waarnaar koning Arthur en de Ridders van de Ronde Tafel op zoek waren. Een arm van Josef bevindt zich in de Sint Pieter in Rome en de Idulphus-abdij van Moyenmoutier in de Franse Vogezen claimt de rest van zijn lichaam te hebben. Gezien zijn rol bij de graflegging lag het voor de hand dat hij patroon werd van begrafenisondernemers. Hij kreeg in de heiligenkalender een feestdag: 17 maart. Vanaf de 9e eeuw verschijnt hij op afbeeldingen met als attribuut de lijdenswerktuigen of de Heilige Graal. |
||||||||
Nikodemus van JeruzalemNikodemus treedt alleen op in het Evangelie volgens Johannes.De synoptici noemen hem nergens. Zijn rol is in de latere christelijke legendevorming sterk toegenomen. Hij draagt een duidelijk Griekse naam die letterlijk ‘overwinnaar van het volk’ betekent. Het apocriefe evangelie uit de vijfde eeuw dat zijn naam draagt is een compilatie van oudere geschriften en vult de karige informatie uit het Evangelie volgens Johannes aan tot grote proporties, bijvoorbeeld in zijn verdediging van Jezus. In dit geschrift wordt Nikodemus ook werkelijk leerling van Jezus. Later zou hij met Josef van Arimatea de gemeente van Lydda hebben gesticht. De Legenda Aurea vertelt van zijn doop door Petrus en Johannes, dat hij neef was van Gamaliël, dat hij hulp bood bij de begrafenis van de eerste christelijke martelaar Stefanus en zelf werd gedood door de hogepriesters. Volto Santo Een lokale legende uit het Italiaanse Lucca meent te weten dat het cederhouten kruisbeeld Volto Santo, 'heilig gelaat', met Jezus’ opvallende lange Byzanthijnse gewaad - bewaard in een achthoekig tempeltje in het linkerschip van de dom San Martino aldaar - door Nikodemus is gesneden en dat hij daarin resten van Jezus’ bloed en de doornenkroon zou hebben verborgen. De legende vertelt dat Nikodemus werd geroemd om zijn talent als beeldhouwer en de taak kreeg toevertrouwd om een beeld te maken van Jezus die aan het kruis hangt, zoals hij zelf de vreselijke gebeurtenis nog kon herinneren. Terwijl Nikodemus werkte aan het houten beeld maakte hij alleen de algemene vormen van het gezicht toen de angst hem overviel dat hij niet goed genoeg was het gelaat van Christus vorm te geven. Nadat hij in slaap was gevallen daalden engelen neer en voltooiden het werk van Nikodemus. Dit beeld leidde overigens tot het ontstaan van de legende van Sint Wilgefortis. In de iconografie wordt Nikodemus bij de kruisafname vaak afgebeeld samen met (een oudere) Josef van Arimatea. Hij bevindt zich dan bij Jezus’ voeten en trekt hier de spijker(s) uit, terwijl Josef van Arimatea het lichaam opvangt. Spijkers werden het vaste attribuut van Nikodemus. Zijn feestdag als heilige werd 3 augustus, de dag dat zijn lichaam op wonderbaarlijke wijze werd gevonden, samen met dat van Gamaliël en diens zoon Abibas, en dat van Stefanus. |